طبع قهوه چیست

در طب سنتی ایران، هر ماده خوراکی دارای طبع خاصی است که بر اساس چهار کیفیت اصلی یعنی گرمی، سردی، تری و خشکی سنجیده می‌شود. این نظام، بدن انسان را نیز بر همین مبنا تقسیم‌بندی می‌کند و باور دارد که توازن بین این کیفیت‌ها ضامن سلامت جسم و روان است. شناخت طبع مواد غذایی به افراد کمک می‌کند تا با درک نیازهای بدنی خود، تغذیه‌ای متعادل و مناسب داشته باشند.

طبق کتاب «مخزن الادویه» حکیم عقیلی خراسانی:

در منابع معتبر طب سنتی همچون حکیم عقیلی خراسانی، طبع قهوه معمولا سرد و خشک معرفی شده است. از طرفی، خیلی از بزرگان طب سنتی قهوه را مرکب‌القوی می‌خوانند. این اصطلاح به این معناست که ماده مذکور چند خاصیت مختلف و گاه حتی متضاد دارد. این طبع می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر بدن‌های مختلف داشته باشد و در صورت عدم رعایت مصلحات، باعث بروز علائمی چون بی‌خوابی یا تپش قلب شود.

قهوه سبز، دانه خام و فرآوری‌نشده قهوه است که پیش از برشته‌کاری مصرف می‌شود. این نوع قهوه طی سال‌های اخیر به‌ دلیل خواص لاغری و آنتی‌اکسیدانی‌اش مورد توجه قرار گرفته‌، اما از دیدگاه طب سنتی بررسی طبع آن اهمیت دارد.
قهوه سبز برخلاف قهوه برشته‌شده، فرایند گرماگیری و تغییرات شیمیایی ناشی از برشته‌کاری را پشت سر نگذاشته و همین عامل باعث تفاوت چشمگیر آن در طبع و اثرگذاری بر بدن می‌شود. در طب سنتی، قهوه برشته‌شده معمولا سرد و خشک در نظر گرفته می‌شود، اما قهوه سبز سرد و تر تلقی می‌گردد.
این طبع، می‌تواند برای افرادی با مزاج سرد و مرطوب یا سرد و خشک، ناسازگار باشد و منجر به علائمی مانند ضعف هضم، خواب‌آلودگی، نفخ یا سردی مزاج شود. از سوی دیگر، افراد با مزاج گرم و خشک یا گرم و تر، معمولا راحت‌تر با قهوه سبز کنار می‌آیند و ممکن است از خواص آن بهره‌مند شوند.
نوشیدن قهوه سبز، به‌ ویژه در قالب دمنوش یا پودر در آب جوش، باید با دقت و به میزان متعادل صورت گیرد. افزودن مصلحاتی همچون زنجبیل یا دارچین می‌تواند اثرات سردی آن را متعادل کرده و برای افراد بیشتری قابل استفاده سازد (مطالعه مقاله قهوه سبز چیست؟). 

در طب سنتی، بدن انسان به چهار طبع اصلی تقسیم می‌شود: گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر، سرد و خشک. هر فرد بسته به مزاج غالب خود، واکنش متفاوتی به غذاها و نوشیدنی‌ها نشان می‌دهد. از این منظر، مصرف قهوه که طبعی سرد و خشک دارد، می‌تواند در برخی افراد اثرات مثبت و در برخی دیگر واکنش‌هایی ناخوشایند ایجاد کند. به طور کلی مصرف قهوه باید با شناخت دقیق مزاج فرد و رعایت تعادل صورت گیرد تا هم از خواص آن بهره‌مند شد و هم از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کرد.
افراد دارای طبع گرم و تر معمولا بهترین سازگاری را با قهوه دارند. سرمای قهوه می‌تواند گرمی بدن آنها را تعدیل کرده و احساس نشاط و تمرکز را در آنان افزایش دهد. با این حال، مصرف مداوم بدون مصلح ممکن است به مرور زمان موجب خشکی بدن و کم‌خوابی شود.
در مقابل، افرادی با طبع سرد و خشک باید بیشترین احتیاط را در مصرف قهوه داشته باشند. طبع مشابه قهوه با مزاج آنها می‌تواند باعث تشدید سردی، ضعف اعصاب، خشکی پوست، احساس خستگی و حتی افسردگی شود. این گروه بهتر است یا مصرف قهوه را محدود کنند یا از مصلح‌هایی مانند هل و گلاب همراه آن استفاده نمایند.
افراد دارای طبع سرد و تر نیز ممکن است پس از نوشیدن قهوه دچار بی‌حالی، خواب‌آلودگی یا کندی هضم شوند. قهوه در این گروه معمولا اثرات تحریک‌کننده‌اش را به‌خوبی نشان نمی‌دهد و بهتر است با مصلحات گرمی مانند دارچین یا زنجبیل همراه شود.
در مورد افراد با طبع گرم و خشک، قهوه اگرچه به‌ ظاهر باعث افزایش خشکی می‌شود، اما به‌ دلیل خاصیت سردی خود ممکن است احساس سبکی و رفع خستگی در آنان ایجاد کند. با این‌ حال، تعادل در مصرف همچنان کلید اصلی است تا از بروز عوارضی مانند بی‌خوابی یا تحریک‌پذیری جلوگیری شود.

مطالعه مقاله مرتبط: چگونه اثر کافئین قهوه را خنثی کنیم؟

هرچند قهوه برای بسیاری از افراد یک نوشیدنی انرژی‌بخش و لذت‌بخش است، اما در برخی افراد، به خصوص کسانی که طبع بدنشان با طبع سرد و خشک قهوه هماهنگ نیست، می‌تواند باعث بروز علائم ناخوشایندی شود. این علائم معمولا نشانه‌هایی از ناسازگاری میان طبع فرد و طبع قهوه هستند و بیشتر بر اثر مصرف بیش از حد قهوه شکل می‌گیرند.
یکی از شایع‌ترین واکنش‌ها، اضطراب و احساس تنش ذهنی پس از نوشیدن قهوه است. افرادی با مزاج سرد، معمولا پس از مصرف قهوه دچار تپش قلب، لرزش دست یا نگرانی بی‌دلیل می‌شوند. بی‌خوابی نیز یکی دیگر از علائم ناسازگاری مزاج است که معمولا در افرادی با طبع خشک یا کسانی که قهوه را در ساعات پایانی روز مصرف می‌کنند، دیده می‌شود. برخی افراد نیز ممکن است پس از نوشیدن قهوه احساس سردی در اندام‌ها، ضعف معده یا کاهش تمرکز را تجربه کنند.

در طب سنتی، برای هر خوراکی با طبع خاص، موادی پیشنهاد می‌شود که مصرف هم‌زمان آنها با ماده اصلی، اثرات منفی آن را تعدیل کرده و تعادل را در بدن برقرار می‌سازد. این مواد که با نام مصلح شناخته می‌شوند، در مورد قهوه نیز کاربرد فراوانی دارند. اگرچه قهوه دارای فواید بسیاری است، اما برای افرادی با مزاج‌های حساس یا سرد، استفاده از مصلحات ضروری است تا بدن با طبع سرد و خشک آن دچار اختلال نشود. در ادامه، برخی از مهم‌ترین مصلحات قهوه را با هم مرور می‌کنیم:

هل: یکی از رایج‌ترین مصلحات قهوه است که طبع گرم و خوش‌عطری دارد. مصرف قهوه با هل نه‌تنها عطر آن را دل‌پذیرتر می‌کند، بلکه به بهبود هضم، کاهش نفخ و متعادل‌سازی طبع سرد قهوه کمک می‌کند.
گلاب: با طبع معتدل و خاصیت آرام‌بخشی، گلاب یکی از بهترین گزینه‌ها برای کاهش اثرات تحریک‌پذیری عصبی ناشی از قهوه است. افزودن چند قطره گلاب به قهوه، آن را مناسب‌ برای طبع‌های خشک و عصبی می‌سازد.
زنجبیل: این ادویه گرم و تند، باعث افزایش حرارت بدن شده و برای افرادی با طبع سرد بسیار مفید است. افزودن مقدار کمی زنجبیل به قهوه، می‌تواند اثر انرژی‌بخشی قهوه را بدون ایجاد سردی یا ضعف معده تقویت کند.
دارچین: دارچین نیز با طبع گرم خود به عنوان یکی از مصلحات محبوب شناخته می‌شود. افزودن آن به قهوه، علاوه‌ بر تعدیل طبع، باعث بهبود گردش خون و افزایش تمرکز می‌گردد.
عسل: در طب سنتی، عسل طبعی گرم و معتدل دارد و می‌تواند سردی و خشکی قهوه را متعادل کند. اضافه کردن عسل به قهوه، به خصوص برای افرادی با طبع سرد یا کسانی که بعد از نوشیدن قهوه دچار دل‌آشوب یا لرز می‌شوند، بسیار مفید است. 
زعفران: زعفران نیز طبعی گرم و خشک دارد و ترکیب مقدار کمی زعفران با قهوه، می‌تواند از اثرات منفی قهوه مانند بی‌خوابی یا اضطراب بکاهد. همچنین، زعفران تقویت‌کننده اعصاب است و به تعادل روانی کمک می‌کند.

دوران‌ بارداری، شیردهی یا سالمندی، از نظر طب سنتی از بازه‌های زمانی خاص در زندگی فرد به‌ شمار می‌روند که طبع بدن در آنها ممکن است دچار تغییر شود یا آسیب‌پذیرتر گردد. در این شرایط، مصرف قهوه باید با دقت بیشتری انجام شود (مطالعه مقاله آیا مصرف قهوه در دوران بارداری ضرر دارد؟).
در دوران بارداری به‌ خصوص در ماه‌های ابتدایی، طبع بدن زن باردار به سمت سرد و مرطوب گرایش پیدا می‌کند. مصرف قهوه با طبع سرد و خشک می‌تواند موجب تحریک معده، ضعف گوارش، بی‌خوابی و حتی اضطراب در مادر شود. به همین دلیل، مصرف قهوه در این دوران باید محدود و در صورت مصرف، حتما با مصلحاتی مانند گلاب یا دارچین همراه باشد.
در دوران سالمندی نیز طبع بدن بیشتر به سمت خشکی میل می‌کند. قهوه می‌تواند این خشکی را تشدید کرده و موجب بروز عوارضی نظیر یبوست، خشکی پوست و بی‌خوابی شود.

مقاله مرتبط: خواص قهوه برای سلامتی

سخن پایانی

درک صحیح از طبع قهوه و سازگاری آن با مزاج هر فرد، می‌تواند تجربه نوشیدن این نوشیدنی محبوب را به امری لذت‌بخش و مفید تبدیل کند. از نظر بزرگان طب سنتی، بسیاری از ناراحتی‌هایی که پس از مصرف قهوه تجربه می‌شوند از جمله بی‌خوابی، اضطراب یا مشکلات گوارشی نه به خود قهوه، بلکه به ناسازگاری طبع آن با بدن مصرف‌کننده بازمی‌گردند.
شناخت نوع قهوه مناسب برای مزاج خود، استفاده از مصلحات مناسب و توجه به شرایط خاصی مثل بارداری یا سالمندی، همگی نقش مؤثری در بهره‌مندی از خواص قهوه دارند. همان‌طور که در طب سنتی توصیه می‌شود، هر خوراکی باید با آگاهی مصرف شود تا اثرات مثبت آن در بدن نمایان گردد. در نهایت، قهوه اگر با شناخت و دقت مصرف شود، می‌تواند بخشی از سبک زندگی سالم شما باشد و به عنوان نوشیدنی‌ای مصرف شود که نه‌تنها ذهن را بیدار می‌کند، بلکه بدن را نیز در تعادل نگه می‌دارد.

۱. اگر طبع من با قهوه سازگار نباشد، چه علائمی ممکن است ظاهر شود؟
علائمی مانند تپش قلب، بی‌خوابی، خشکی دهان، اضطراب یا ضعف گوارش از نشانه‌های ناسازگاری طبع بدن با قهوه هستند.

۲. مصلح قهوه چیست و چرا باید استفاده شود؟
مصلح خوراکی‌هایی هستند که طبع اصلی ماده غذایی را متعادل می‌کنند. برای قهوه، موادی مثل عسل، زعفران، هل، گلاب، زنجبیل یا دارچین به‌عنوان مصلح استفاده می‌شوند.

۳. آیا همه افراد می‌توانند قهوه بنوشند؟
اگر طبق طب سنتی پیش می‌روید، بهتر است مصرف قهوه متناسب با طبع فرد و شرایط بدنی شما باشد. مثلا افراد با طبع سرد یا دارای مشکلات گوارشی باید با احتیاط بیشتری قهوه بنوشند.

۴. قهوه سبز برای چه طبعی مناسب است؟
قهوه سبز طبعی سرد و تر دارد و برای افراد با مزاج گرم مناسب‌ است. برای طبع‌های سرد، همراه کردن آن با مصلحاتی مثل دارچین یا زنجبیل توصیه می‌شود.

۵. در دوران بارداری می‌توان قهوه نوشید؟
مصرف قهوه در بارداری باید بسیار محدود و با مشورت پزشک انجام شود. از نظر طب سنتی، بهتر است همراه با مصلحات میل شود.